Στην καλλίμορφη Βέροια, στο κέντρο της «ερατεινής» (κατά τον Όμηρο) Ημαθίας, ένας τεράστιος πλούτος παραδόσεως και ιστορίας μένει κεκρυμένος. Ευρίσκεται εδώ συμπυκνωμένος σε μεγάλο ποσοστό ο πολιτιστικός και θρησκευτικός τούτος πλούτος της Ελλάδας. Η Ημαθία κατέχουσα θέση ως η καρδιά επί σώματος, κρύβει στ’ αλήθεια την καρδιά των εντυπωσιακότερων και πλέον θαυμαστών σημείων όλης της ευρύτερης περιοχής, σε τόσα λίγα τετραγωνικά χιλιόμετρα, ώστε να θεωρείται «υπέρ-ευλογημένη»!
Για τι να πρωτομιλήσει κανείς; Για τον προϊστορικό οικισμό της Νέας Νικομηδείας, έναν από τους αρχαιότερους της Ευρώπης; Για τους Βασιλικούς Τάφους της Βεργίνας, όπου η σωρεία των εκθεμάτων αποδεικνύουν τον υψηλότατο πολιτισμό, την καλλιτεχνία, την Ελληνικότητα της Μακεδονίας; ενώ είναι πόλος έλξης κάθε επωνύμου και ανωνύμου επισκέπτου της πατρίδας μας! Να μιλήσουμε για το Βήμα του Αποστόλου των Εθνών Παύλου στο ακριβές ιστορικό σημείο όπου εκήρυξε και που ετησίως τιμάται δια διορθοδόξου συνεδρίου και με υψηλότατες θρησκευτικές τιμές; Και που το πέρασμά του από τη πόλη τιμητικώς καταγράφηκε στην Καινή του Χριστού Διαθήκη με τον επαινετικό δεικτικό χαρακτηρισμό (οι Βεροιείς υπήρξαν ευγενέστεροι των Θεσσαλονικέων που κατεδίωκαν τον Απόστολο και εδέχθησαν το λόγο μετά πάσης προθυμίας [ ])!
Ή μήπως δεν τιμάται ο τόπος αυτός με την ύπαρξη της αρχαιότερης εικόνας της Θεοτόκου, αυτής που αγιογραφήθηκε πρώτη από τον απόστολο Λουκά και σήμερα φέρει την επωνυμία «Παναγία Σουμελά» και φυλάσσεται στο ομώνυμο ίδρυμα μετά των υπολοίπων βυζαντινών αυτοκρατορικών κειμηλίων;
Στην πόλη της Βέροιας από τους παλαιούς ήδη ιστορικούς εξ αιτίας του πλήθους των βυζαντινών ναών της, δόθηκε ο τίτλος «μικρή Ιερουσαλήμ», ενώ νεώτερος επιθετικός προσδιορισμός την αποκαλεί «Βασίλισσα του Βορά». Στο παρόν ταπεινό άρθρο απλώς προσθέτουμε την ύπαρξη της «Σκήτεως Βεροίας» του μοναχικού οικισμού που διεκδικεί την πρωτιά στον Ελλαδικό χώρο σύμφωνα πάντα με τις πηγές.
Πρόκειται για το γεωγραφικό τόπο που περιλαμβάνει την κοιλάδα του Αλιάκμονα στο συνάντημα των οροσειρών Βερμίου και Πιερίων. Στο χώρο αυτό από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια ασκήθηκαν ερημίτες και στο πέρασμα των αιώνων προ της ολοκληρωτικής καταστροφής του 1822 υπήρξαν περί τα 50 μοναστήρια με οργάνωση ανάλογη με αυτή που έχει σήμερα η Αθωνική Πολιτεία. Μετά το ισοπεδωτικό πέρασμα της Οθωμανικής καταστροφικής μανίας μόνον 3 από τα λαμπρά εκείνα μοναστήρια μπόρεσαν να ανασυσταθούν, αυτό του Τιμίου Προδρόμου, της Θεοτόκου Καλλίπετρας και της Μεταμορφώσεως. Εν τω μέσω αυτών των ευλογημένων τοποθεσιών ασκήθηκε ο πολύς και ονομαστός, πολύ δε προβαλλόμενος στις ημέρες μας άγιος της Ομολογίας, Γρηγόριος ο Παλαμάς μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης.
Κι αν βέβαια η πόλη της Θεσσαλονίκης συνδέθηκε με τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά δια της εκλογής του στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της, τον οποίο όμως καθόλου δεν απόλαυσε αλλά με πολύ πόνο τον διακόνησε για λίγα χρόνια αφού δεν γινόταν δεκτός από το ποίμνιό του(!), ο τόπος της Βέροιας ευλογήθηκε με την παρουσία και την προσφορά και την αγιότητα όλων των πέντε αγίων αδελφών Παλαμάδων εκ των οποίων οι τρεις αφήσαν τα σκηνώματά τους στα φιλόξενα χώματα της περιοχής μας.
Περί της αγιότητας της οικογένειας των Παλαμάδων δεν είναι δυνατόν να αγνοηθεί η γνώμη ενός άλλου αγίου που έζησε και την εγνώρισε, του Φιλοθέου Κοκκίνου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως και μαθητού του Αγίου Γρηγορίου. «Κατά την ακριβεστάτην έκφρασιν του Δαβιδικού ψαλμού, η οικογένεια του θείου Γρηγορίου υπήρξεν γενεὰ ευθέων. Πατήρ, μήτηρ, δύο αδελφοί, δύο αδελφαί και ο ίδιος προεξάρχων, απετέλουν εις το σύνολόν των οικογένεια αγίων. Πιστόν αντίγραφον των αγίων τούτων οικογενειών, του Θεολόγου Γρηγορίου και του Μεγάλου Βασιλείου... »[2]. Και κατά την ανάλυση και περεταίρω επεξήγηση από τον επίτιμο διδάκτορα της Θεολογίας Γέροντα Θεόκλητο Διονυσιάτη: «Τι ήτο αυτό που συνεκέντρωσεν και ενηρμόνισεν εν αγιότητι επτά όλας ψυχάς; Ο πατήρ θαυματουργός, η μήτηρ αγία Μοναχή. Εκ των τέκνων αι δύο παρθένοι απέθνησκον κεκοσμημέναι με προφητικά χαρίσματα. Οι άρρενες του Γρηγορίου αδελφοί γίγνονται όσιοι ασκηταί...»[3].
Γονείς μεγάλης ασκητικότητας. Ο Κωνσταντίνος, συγκλητικός του αυτοκράτορα Ανδρονίκου του Β , κατά την ώρα των συνεδριάσεων αρπάζεται σε θεωρίες προκαλώντας τον θαυμασμό. Φιλοξενεί και διδάσκεται από όλους τους διδασκάλους της νοεράς αθλήσεως της εποχής του ώστε το σπίτι του να ονομάζεται «φροντιστήριον» [4]. Δια προσευχής θαυματουργεί και εξάγει ένα μεγάλο ψάρι για να το προσφέρει στον πνευματικό του πατέρα [5]. Και επί της επιθανατίου κλίνης του, αναθέτει την φύλαξη των τέκνων του στη Θεοτόκου που την βλέπει εκείνη την ώρα ενώπιόν του, ζητά και λαμβάνει το αγγελικό σχήμα μετονομαζόμενος «Κωνστάντιος» και ανέρχεται λαμπροφόρος στη Βασιλεία των Ουρανών.
Οι τρεις άρρενες αδελφοί Γρηγόριος, Θεοδόσιος και Μακάριος ομότροποι και ασκητικότατοι αναχωρούν με την ενηλικίωσή τους και περιδιαβαίνουν τόπους γνωστούς ασκήσεως για να μονάσουν, καταλήγοντας στον Άθωνα. Από εκεί θα αποφασίσουν να μεταβούν στα Ιεροσόλυμα, αλλά στο ενδιάμεσο λιμάνι της Θεσσαλονίκης με όραμα ο Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης τους συγκρατεί. Τότε είναι που καταφεύγουν στη Βέροια και στην περίδοξο και ονομαστή Σκήτη της! Κατά την παραμονή τους στην Ιερά Σκήτη Βεροίας, ο άγιος Φιλόθεος θα τους περιγράψει: «των ίσων συσπουδασταίς τε και κοινωνοίς, τα της άνω και θείας τελειότητος»[6] επιζητούντες!
Πίσω στην Κωνσταντινούπολη, η χήρα του Κωνσταντίνου, η Καλλονή, με τις δύο κόρες της κείρονται μοναχές. Η Καλλονή, ως «Καλλή» μοναχή ανέρχεται στους ουρανούς «μετά συχνών των της αρετής αγωγίμων». Οι δύο αδελφές Επίχαρις και Θεοδότη καλούν τον Γρηγόριο από τη Βέροια να τις επισκεφτεί. Για τη συνάντηση αυτή μαρτυρείται: «Μόλις βλέπει των μοναστριών αδελφών το ήθος, την πνευματικήν λάμψιν και αρετήν, επαινεί τους αγώνας και το δια πάντων καθαρόν και ηκριβωμένον του βίου. Και δίδων εις τον Θεόν την προσήκουσαν ευχαριστίαν, δια την επί ταις αδελφαίς χάριν... »[7]. Και τότε λαμβάνει την ιστορική απόφαση να τις μεταφυτέψει στη Βέροια, τον τόπο εμπιστοσύνης του, τον τόπο της εντονοτάτης θρησκευτικότητας! Τις τοποθετεί σε μονύδριο εντός των τειχών της πόλης, στην περιοχή που είναι αφιερωμένη στην Παναγία της Κυριώτισσα.
Ο Γέρων Θεόκλητος Διονυσιάτης ξεσπά σε έναν ύμνο επί των αγίων: «Πεντάς αδελφών αγίων! Εγίνατε υψηλότεροι των χαμαιζήλων πραγμάτων και ανώτεροι των ανθρωπίνων ερώτων! Μεγάλαι ψυχαί, ευγενή πνεύματα, καθαραί καρδίαι! Εμείνατε αδιάφθοροι από την πεπτωκυίαν φύσιν, τον κόσμον και τον διάβολον και αι ψυχαί σας ανέβησαν μέχρι αυτής της οράσεως του Θεού, ως ακτίστου ενεργείας!»[8].
Κι εδώ στη Βέροια συντελέσθησαν έτι περισσότερα θαύματα. Η Επίχαρις «προς Θεόν ευκλεώς διαβαίνει, παρθενικοίς τε και ασκητικοίς υπερφυώς κατεστεμμένη χαρίσμασιν αοράτως και σημείοις αποστολικοίς ουκ αμυδρώς και τοις έξω την χάριν επισημαίνουσα». Προφητεύει σε αυτόν τον Μέγα Γρηγόριο Παλαμά τη κατοπινή του πορεία καθώς και την κοίμηση του μικρότερου αδελφού τους Θεοδοσίου. Ομιλεί και για τη δική της οσιακή κοίμηση η οποία συνέβη τις επόμενες ημέρες χωρίς να υποφέρει από καμιά ασθένεια. Ο Θεοδόσιος ακριβώς εκοιμήθη στη Σκήτη της Βέροιας και ετάφη εδώ. Ομοίως και η Θεοδότη περί της οποίας ο Άγιος Φιλόθεος αναφέρει ότι κατά την κοίμησή της το δώμα επλήσθη ευωδίας.
Η παράθεση τόσων θαυμαστών σημείων αλλά και η εν οσιότητι ολοκλήρωση του βίου ενός εκάστου των μελών της αγίας Οικογενείας των Παλαμάδων σαφώς αποδεικνύει τη μετοχή τους στη Χώρα των Ζώντων.
Από πολλών ετών η ταπεινή ημών συνοδεία μονάζοντες στη Ιερά Σκήτη Βεροίας, κι έχοντας κατά δύναμιν εντρυφήσει και συγγράψει περί της τοπικής ιστορίας, είχαμε βεβαία την ελπίδα πως ο Θεός θα αναδείξει και πάλι τους αγίους του, καθώς οι αλλεπάλληλες καταστροφές του ιερού ημών τόπου κατέστησαν τη μνήμη των αφανή. Διαφυλάχθησαν όμως τα πειστήρια της αγιότητάς τους στις τοπικές παραδόσεις και την ευλάβεια των πέριξ κατοίκων που συχνά ανέφεραν «μια οικογένεια όλοι τους άγιοι! Μεγάλο πράμα!». Από ετών αιτούμασταν το αυτονόητο: την ευλογία της Εκκλησίας επισήμως να τιμηθεί η πολύτεκνη οικογένεια των Αγίων Παλαμάδων όπως της αξίζει, σε μια εποχή τεραστίας κρίσεως πνευματικής, ηθικής άνευ προτύπων ολοκληρωμένης οικογένειας. Και γι αυτό πέπεισμαι πως ο Θεός επεφύλαξε την τιμή της Αγίας αυτής Οικογένειας στις μέρες μας: ως μια αφορμή μιμήσεως των πνευματικών αγώνων της από τον άνθρωπο της δικής μας εποχής. Μιας οικογένειας με ελπίδα στο Θεό, ζήλο πνευματικής επιμορφώσεως, ασκήσεως, αφιερώσεως και επί τέλη Ομολογίας σε μια εποχή που η λέξη αυτή πρέπει να είναι χρέος όλων μας!
Η τοπική Εκκλησία ενέσκηψε στην αίτηση των τέκνων της, διαπίστωσε την αγιότητα και την ευλογία να έχει μεταξύ του τοπικού αγιολογίου της 5 οσιάτατα αδέλφια εκ των οποίων τα 3 να φιλοξενούνται στα τίμια χώματά της και προχώρησε την εκκλησιαστική διαδικασία αγιοκατάταξης η οποία εγκρίθηκε και ολοκληρώθηκε μέσα στο 2009 από τις Ι.Συνόδους της Εκκλησίας της Ελλάδας καθώς και του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Φέτος ήταν η πρώτη ολόλαμπρη πανήγυρη τόσο στις μονές που απαρτίζουν τη Σκήτη όσο και στη Μητρόπολη της Βέροιας, καθώς ορίστηκε η εορτή της Αγίας Οικογενείας των Παλαμάδων να τιμάται την πρώτη Κυριακή μετά τις 14 Νοεμβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Γρηγορίου. Η δε αποδοχή του πιστού λαού επισφράγισε τις κατά Θεόν ενέργειές μας. Η δε επίκληση των πρεσβειών των Αγίων είναι μια άλλη απόδειξη της παρρησίας των!
Απολυτίκιο Αγίας Οικογενείας των Παλαμάδων
Ήχος α . Της ερήμου πολίτης.
Καλλονή η καλλόπαις και ευθύφρον Κωνστάντιε,
Μέγα αθλητά και θεόπτα, Ιεράρχα Γρηγόριε,
Επίχαρις η νύμφη του Χριστού, οσία Θεοδότη και σοφέ
Θεοδόσιε και Μακάριε ιερέ, υμών τα άθλα άδωμεν.
Δόξα τω στεφανώσαντι υμάς,
Δόξα υμίν τω ελλάμψαντι
άκτιστον και αϊδιον Αυτού φως της Θεώσεως
1. Πραξεις 17, 10-12.
2. Μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτου, Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς - ο βίος και η θεολογία του, Εκδόσεις Σπηλιώτη, σελ. 1.
3. ό.π. σελ.2.
4. ό.π. σελ.5.
5. ό.π. σελ.6.
6. ό.π. σελ.28.